Οι δύο όψεις του νομίσματος…

Με βασικό μέλημα να γράψω για τη διαχείριση περιουσίας στη χώρα, τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν, τους ενδεχόμενους κινδύνους και τελικά τους λόγους που ένας Έλληνας πολίτης θα έπρεπε να ασχοληθεί και να δει τον «εαυτό» του ως επενδυτή, άρχισα να σκέφτομαι με παραδείγματα και θυμήθηκα τα πρώτα μου μαθήματα στην ΑΣΟΕΕ.

Έχουν περάσει βέβαια, αρκετά χρόνια από τις πρώτες εκείνες μέρες  που ήμουν πρωτοετής φοιτητής και οι καθηγητές μας είχαν αρχίσει τις προσπάθειες να μας μυήσουν στην Οικονομική Επιστήμη. Παρόλα αυτά τα χρόνια όμως δεν έχω ξεχάσει την τοποθέτησή τους ότι στις αγορές το σημείο ισορροπίας δίνεται από την ισότητα της προσφοράς με τη ζήτηση και δεν είναι παρά ένα φωτογραφικό στοιχείο που αμέσως μετά την επίτευξή του αποτελεί παρελθόν και αναζητείται ένα νέο. Δεν είναι ότι η μνήμη μου είναι τόσο ισχυρή ώστε να διατηρεί αναλλοίωτες τις παραδόσεις των καθηγητών μου μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια. Είναι που οι ίδιες οι αγορές επιβεβαιώνουν αυτή τη ρήση κάθε μέρα. Με τις όψεις λοιπόν του νομίσματος των αγορών θα προσπαθήσω να τοποθετηθώ στην αναγκαιότητα και τη σημασία της διαχείρισης της περιουσίας μας, αγγλιστί Wealth Management.

Α. «Σύγχρονοι Σπαρτιάτες»

Χρειάστηκαν 300 σπαρτιάτες στρατιώτες του πανίσχυρου Λεωνίδα για να αντιμετωπίσει το στρατό του Ξέρξη. Το θάρρος και η μαχητικότητά τους ταξίδεψαν 2.500 έτη ιστορίας μέχρι σήμερα. Για το ίδιο έθνος, μόνο 35 έτη αφελών οικονομικών πολιτικών ήταν αρκετά να δώσουν βορά στους τίτλους του διεθνούς Τύπου να το παρουσιάζουν ως τον αποδιοπομπαίο τράγο της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης. Η Ελλάδα συμπεριελήφθη στην κατηγορία των «τριτοκοσμικών» χωρών και των κυριολεκτικά πτωχευμένων, όπου κανένας επενδυτής δεν εμφανίζεται εκτός αν τα επιτόκια εκτοξευτούν στα ύψη! Η σωτήρια οδός είναι προκαθορισμένη και η μοναδική που υπάρχει: Η ελαχιστοποίηση ελλείμματος και κατά συνέπεια, η περικοπή δαπανών και πληρωμών, επιδιώκοντας ταυτόχρονα το υψηλότερο δυνατό κρατικό εισόδημα. Έτσι η χώρα εισήλθε σε μια περίοδο διεθνούς ταπείνωσης και αυστηρής λιτότητας, καθώς καμία προσπάθεια δεν έγινε αποδεκτή από το διεθνή τύπο και τις χρηματοοικονομικές αγορές. οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης διενήργησαν «αγώνα δρόμου» για να υποβαθμίσουν την ελληνική οικονομία, τα ομόλογά της και τις προοπτικές της. Με τον τρόπο αυτό επικράτησε η διεθνής θεώρηση, ότι τα μοναδικά προϊόντα της εγχώριας παραγωγής είναι τα junk bonds, οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι «ελληνική στατιστική».

Εντούτοις, οι παγκόσμιες αγορές πασχίζουν για αποδόσεις, δεδομένου ότι «η απόδοση» είναι η ονομασία του παιχνιδιού για την πλειονότητα των οικονομιών σε ένα περιβάλλον όπου τα επιτόκια παραμένουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Συγχρόνως, οι Έλληνες φαίνεται να ακολουθούν ένα πρόγραμμα σταθεροποίησης της χρηματοδότησης, καλύτερα από το αναμενόμενο. Η δεκαετής απόδοση του δημοσίου χρέους έφτασε να είναι υψηλότερη του 35% ετησίως και σήμερα βρίσκεται αισθητά κάτω από το 7%. Είναι όλα αυτά αρκετά για τη διακήρυξη ενός νέου έπους, αυτού των σύγχρονων Σπαρτιατών; Πιστεύουμε ότι είναι. Αναμένουμε να δούμε «διθυραμβικούς τίτλους» στο διεθνή οικονομικό τύπο, αναφορικά με την πρόοδο του ελληνικού σχεδίου λιτότητας και των ευνοϊκών απορροιών του. Αναμένουμε επίσης τα spreads των ελληνικών ομολόγων να αποκλιμακωθούν περαιτέρω και τα ελληνικά ομόλογα να συνεχίσουν να υπέρ-αποδίδουν έναντι εκείνων αντίστοιχων αγορών, πράγμα που θα τροφοδοτήσει εκ νέου θετικά σχόλια από το διεθνή τύπο και θα οδηγήσει σε χαμηλότερα spreads. Και αυτό δε θα αποτελεί ένα θαύμα, αλλά ένα γεγονός. Η προσφορά ωθεί τις τιμές χαμηλότερα και η ζήτηση υψηλότερα. Στην παρούσα χρονική συγκυρία, οι τιμές των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων οδηγούν σίγουρα τη ζήτηση. Ο τίτλος θα είναι "Μόνο Έλληνες μπορούν να το κάνουν". Να θυμόμαστε όμως ότι υπήρξαν δύο σημάδια της Σπαρτιάτικης δόξας: Εγκρατής τρόπος ζωής και Εφιάλτες…

Β. Αναθεώρηση Νοοτροπίας

Ο φθηνός δανεισμός των προηγούμενων ετών, κατά πάσα πιθανότατα έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Για πολλά νοικοκυριά, αυτό θα σημάνει μείωση της κατανάλωσης και αναβολή του συνταξιοδοτικού βίου· για τα πιστωτικά ιδρύματα – και κυρίως για τις επενδυτικές τράπεζες – υψηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις, λιγότερη ελευθερία όσον αφορά στη λειτουργία και καινοτομία, και πιθανώς χαμηλότερη κερδοφορία· για τις κυβερνήσεις, μεγαλύτερους περιορισμούς σε πόρους για την ιατρική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τις συντάξεις, τις υποδομές, το περιβάλλον, και την ασφάλεια· και για τις επιχειρήσεις, αναθεώρηση του ρόλου των κεφαλαίων. Αναλυτικότερα, για πολλές επιχειρήσεις οι υψηλές αποδόσεις και η ταχεία ανάπτυξη των τελευταίων ετών οφείλονταν στην άντληση φθηνού χρέους, κατά συνέπεια η απομόχλευση (deleveraging) ισοδυναμεί με προσδοκίες για μέτρια κερδοφορία και οικονομική ανάπτυξη, καθώς επίσης και οι αποδόσεις των μετόχων/επενδυτών, πρέπει όλες να επαναπροσδιοριστούν εκ νέου. Καθόσον θα συμβαίνει αυτό, η καμπύλη εμπειρίας θα προσεγγίσει στο λειτουργικό επίπεδο, ένα είδος ισορροπίας, όπου η χαμηλότερη παραγωγή θα είναι επαρκής για να στηρίξει τα πρότυπα διαβίωσης και επιχειρηματικότητας. Μέχρι πριν μερικά χρόνια, ο καθένας ζούσε τη ζωή ενός άλλου. Η οικονομική άνθηση δεν είχε καμία σχέση με τις πραγματικές πράξεις των ανθρώπων. Αυτό μου θυμίζει την περίπτωση του 1999, λίγο πριν η χρηματιστηριακή αγορά καταρρεύσει. Τότε υπήρχε ένα είδος μέσης σκέψης αναφορικά με την τιμολόγηση των περιουσιακών στοιχείων. Καθένας φαινόταν να πιστεύει ότι οι τιμές θα συνέχιζαν την άνοδο, παρά την υστέρηση στα θεμελιώδη μεγέθη. Επιπροσθέτως, οι δημόσιες και οι καταναλωτικές δαπάνες δεν ήταν συνυφασμένες με τους εισοδηματικούς περιορισμούς. Κάποιοι θεωρούσαν ότι ο δανεισμός από τις αγορές θα ήταν αέναος στα ίδια ή χαμηλότερα επιτόκια και ότι ποτέ κανένας δεν θα ζητούσε κάποια διαβεβαίωση της πιστοληπτικής ικανότητας. Αυτό το αποκαλώ κατάσταση «μάκρο-φούσκας» (macro-bubble), και όπως κάθε άλλη «φούσκα» έπρεπε να σκάσει.

Από τα τέλη του 2009, η Ελλάδα υποβάλλεται σε μια διαδικασία να μάθει να ζει σε καθεστώς χαμηλότερης οικονομικής δραστηριότητας. Είναι όπως το να μαθαίνεις να πετάς. Στην αρχή φαίνεται αδύνατο. Κατόπιν φαίνεται πραγματοποιήσιμο αλλά όχι λογικό. Στο τέλος πετάς και δεν πιστεύεις ότι το κάνεις. Η οικονομία είναι ένα δυναμικό σύστημα, που προσαρμόζεται στο περιβάλλον. Τα ανθρώπινα όντα είναι τα πλέον προσαρμόσιμα θηρία. Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουμε μέσω όλων των συνθηκών, που συνήθως δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι. Δεν εννοώ ότι η απομόχλευση της οικονομίας μας είναι εύκολη υπόθεση. Ξέρω ότι χιλιάδες άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες. Είμαι επίσης βέβαιος όμως, ότι αυτή η προσαρμογή θα φέρει τελικά και την πολιτιστική μεταρρύθμιση· και πρέπει να την αναμένουμε με ανυπομονησία.  Στο τέλος θα ζήσουμε τις ζωές μας, απασχολούμενοι εκεί όπου θα έπρεπε, κάνοντας αυτό που είμαστε ικανοί, παράγοντας τη μέγιστη παραγωγή. Ναι, έως τότε θα έχουμε μάθει να πετάμε· και πετώντας μπορεί κανείς να φτάσει οπουδήποτε… Με αυτές τις δυο όψεις του νομίσματος της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας μπορούμε κατ’ αρχήν, να ορίσουμε τις τρεις διαστάσεις της σύγχρονης διαφοροποίησης για τη διαχείριση της περιουσίας μας. Τη διάσταση των πολλών τίτλων, αυτή του χώρου (διεθνική διαφοροποίηση) και τελικά εκείνη του χρόνου, καθώς οι επενδυτικές αποφάσεις επηρεάζονται ουσιαστικά από τη χρονική στιγμή κατά την οποία λαμβάνονται. Σε μια επόμενη μας ανάλυση θα ασχοληθούμε διεξοδικά με τις έννοιες αυτές. Ταυτόχρονα σημειώνουμε τη φιλοσοφική ματιά που ο διαχειριστής περιουσίας πρέπει να «ρίχνει» στις αγορές, ορισμένες φορές με ορίζοντα τους επόμενους μήνες και πάντα με αναφορά στις βασικούς κανόνες των αγορών και των συμμετεχόντων σε αυτές. Τελικά, η διαχείριση κεφαλαίων μετά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχει αποκτήσει μία πρωτόφαντη αυτονομία στην δυναμική της, έχοντας υπερκεράσει λειτουργίες θεσμικές και δομικές, που από τη φύση τους, είναι προορισμένες στο να καθορίζουν το αέναα εξελισσόμενο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αναλύοντας τα δεδομένα με μία διάθεση κριτική και σφαιρική, ο καλοπροαίρετος και νουνεχής στοχαστής, θα δει ότι η διαδικασία που ακολουθείται, όπως και η φιλοσοφική προσέγγιση που προσδιορίζει την διαχείριση κεφαλαίων, είναι απαραίτητο να αποκτήσουν ουσία στο μυαλό και την καρδιά των επενδυτών και να γίνουν αποδεκτές ως μια ενιαία πλατφόρμα γενικής κοινωνικής προόδου και ευημερίας.