Ομόλογα του δημοσίου

Τα ομόλογα του δημοσίου έχουν μακρά ιστορία –τόσο μακρά όσο και οι ανάγκες εσωτερικού δανεισμού ενός κράτους.

- εισαγωγή
- πληροφορίες
- χρονολογημένες ομολογίες
- μη χρονολογημένες ομολογίες
- ομόλογα συνδεδεμένα με δείκτες
- αγορά και πώληση: νέες εκδόσεις
- αγορά και πώληση: στην αγορά
- χρηματιστής ή τράπεζα;
- χρηματιστηριακές υπηρεσίες Κεντρικής Τράπεζας
- προσφορές μετατροπής
- φορολόγηση
- πρακτικά ζητήματα

Εισαγωγή

Τα ομόλογα του δημοσίου έχουν μακρά ιστορία –τόσο μακρά όσο και οι ανάγκες εσωτερικού δανεισμού ενός κράτους.
Χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:
- Βραχυχρόνιας διάρκειας
- Πενταετή έως δεκαετή
- Δεκαετή έως 15ετή
- Αχρονολόγητα
- συνδεδεμένα με δείκτες

Που βρίσκουμε πληροφορίες

Κάθε Παρασκευή η αρμόδια κρατική υπηρεσία ΟΔΔΗΧ δημοσιοποιεί την δημοπρασία που ίσως πραγματοποιηθεί την επόμενη Τρίτη. Οι πληροφορίες αυτές γνωστοποιούνται με δελτία Τύπου και εμφανίζονται στον οικονομικό έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο.

Χρονολογημένες ομολογίες

Όπως είπαμε νωρίτερα, αυτό που έχει σημασία είναι το κουπόνι και η ημερομηνία λήξης. Όταν υπάρχουν δύο ημερομηνίες, η κυβέρνηση μπορεί να επιλέξει να αποπληρώσει το δάνειο σε οποιαδήποτε στιγμή από την λήξη. Την χρονολογία της τελικής συγκεκριμένης ημερομηνίας κοινοποιεί η Κεντρική Τράπεζα.
Ακόμη πιο σημαντική για τον επενδυτή είναι η τιμή, η τρέχουσα απόδοση επιτοκίου και η απόδοση στη λήξη ενός συγκεκριμένου τίτλου. Αυτά τα στοιχεία δίνονται συνήθως στον οικονομικό Τύπο.

Όπως και με τις μετοχές, οι επενδυτές αγοράζουν ομολογίες σε μια τιμή προσφοράς και πωλούν στην χαμηλότερη τιμή ζήτησης. Η διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις δύο τιμές είναι γνωστή ως «απόκλιση» (spread).

Μη χρονολογημένες ομολογίες

Ομόλογα χωρίς καθορισμένη ημερομηνία αποπληρωμής έχουν να κυκλοφορήσουν πολλά χρόνια. Επί πολλά από τα τελευταία χρόνια που κυκλοφορούσαν, διαπραγματεύονταν κάτω από την τιμή στο άρτιο.

Ομόλογα συνδεδεμένα με δείκτες

Τα ομόλογα που παρακολουθούν ένα δείκτη αρχικώς απευθύνονταν στους θεσμικούς επενδυτές. Στη συνέχεια έγιναν διαθέσιμα στους ιδιώτες επενδυτές και, μολονότι, κυκλοφορούν ευρέως πολλά χρόνια τώρα, παραμένουν μυστήριο για πολλούς επενδυτές. Τα index-linked ομόλογα είναι απρόσβλητα από τον πληθωρισμού από δυο απόψεις.

Ο τόκος δίνεται κάθε έξι μήνες, ευθυγραμμισμένος με τον δείκτη τιμών καταναλωτή. Στην λήξη αποπληρώνεται σε πραγματική τιμή το αρχικό κεφάλαιο. Ωστόσο η ονομαστική αξία του τίτλου δεν ανεβαίνει ευθυγραμμισμένη με τον πληθωρισμό. Η δεικτοποίηση της αποπληρωμής του κεφαλαίου πραγματοποιείται στη λήξη. Τα δεικτοποιημένα ομόλογα διαπραγματεύονται στην αγορά όπως τα κανονικά ομόλογα. Όπως όλα τα χρεόγραφα, η τιμή τους καθορίζεται από τις κινήσεις της προσφοράς και της ζήτησης. Οι μεταβολές στις τιμές εξαρτώνται κυρίως από τις απόψεις που διαμορφώνουν οι επενδυτές για τον πληθωρισμό και τις πραγματικές αποδόσεις.

Ας υποθέσουμε ότι ένα συνδεδεμένο με δείκτη ομόλογο εκδίδεται στην αρχή του έτους 1 με κουπόνι 2½%. Ας υποθέσουμε ότι ο τίτλος θα ρευστοποιηθεί στο πέρας των 10 ετών. Ας υποθέσουμε ότι κατά τη διάρκεια ζωής του ομολόγου, ο τιμάριθμος ανεβαίνει 40%.

Αυτό σημαίνει ότι στο τέλος του έτους 10 ο επενδυτής θα λάβει 140 ευρώ για κάθε 100 ευρώ ονομαστικής αξίας που διαθέτει. Στη λήξη του ομολόγου, το τακτικό μέρισμα που θα  αποδίδεται θα έχει αυξηθεί σταδιακά από 2½% σε 3½% (το κουπόνι 2½% αυξημένο κατά 40%).

Αυτό σημαίνει ότι στο τέλος του έτους 10, ο επενδυτής θα λάβει 140 ευρώ για κάθε 100 ευρώ ονομαστικής αξίας που διαθέτει.

Αυτό το θεωρητικό παράδειγμα είναι κάπως υπεραπλουστευτικό, καθώς η δεικτοποίηση του επιτοκίου υστερεί κατά οκτώ μήνες από το ομόλογο που είναι συνδεδεμένο με δείκτη. Ωστόσο το παράδειγμά μας παρουσιάζει την γενική αρχή.

Τα βραχυχρόνια συνδεδεμένα με δείκτες ομόλογα – που έχουν διάρκεια μέχρι πέντε χρόνια - κυμαίνονται σε τιμές κατά κανόνα μικρότερες από τα «εξαδέλφια» τους της μεγαλύτερης διάρκειας. Σε κάθε περίπτωση, οι επενδυτές που περιμένουν μέχρι το τέλος, έχουν την ασφάλεια ότι η πραγματική αξία του κεφαλαίου τους θα διατηρηθεί και παράλληλα την άνεση ότι το τακτικό εισόδημα που προκύπτει από τον τίτλο τους θα ακολουθεί τον πληθωρισμό. Εκτιμάται ότι οι θεσμικοί επενδυτές κατέχουν το 80% της αξίας των δεικτοποιημένων ομολόγων στην διεθνή αγορά. Οι ιδιώτες επενδυτές τείνουν να αγοράζουν τίτλους με πιο βραχείες χρονολογίες, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία κυριαρχούν στην αγορά των πλέον μακρόχρονων δεικτοποιημένων ομολόγων.

Αγορά και πώληση ομολόγων –νέες εκδόσεις

Τις νέες εκδόσεις ομολόγων διαχειρίζεται ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ). Τα ομόλογα που κυκλοφορούν διατίθενται στην αγορά είτε μέσω του χρηματιστή είτε από την χρηματιστηριακή υπηρεσία της Κεντρικής Τράπεζας.

Καταχωρήσεις για τις νέες εκδόσεις ομόλογων εμφανίζονται κατά περιόδους σε επιλεγμένα έντυπα, κυρίως του οικονομικού Τύπου. Αιτήσεις διατίθενται επίσης στην αρμόδια υπηρεσία των της Κεντρικής Τράπεζας.

Οι μεγάλες ομολογιακές εκδόσεις γενικώς διατίθενται μέσω ενός είδους δημοπρασίας, όπου οι λεπτομέρειες της προτεινόμενης έκδοσης ανακοινώνονται εκ των προτέρων. Εάν η έκδοση υπερκαλυφθεί, μόνο οι υψηλότερες προσφορές θα είναι επιτυχημένες.

Αγορά και πώληση ομολόγων στην αγορά

Η δευτερεύουσα αγορά ομολόγων είναι πολύ δραστήρια. Επικεντρώνεται σε μια ομάδα εταιριών που είναι γνωστές ως Ομολογιακοί Ειδικοί Διαπραγματευτές. Αυτές οι εταιρίες συναλλάσσονται συνέχει με τους θεσμικούς επενδυτές. Οι ιδιώτες επενδυτές μπορούν να προσεγγίσουν την αγορά με δύο τρόπους
- Μέσω του χρηματιστή ή της τράπεζας
- Μέσω της χρηματιστηριακής υπηρεσίας της Κεντρικής Τράπεζας
Χρηματιστηριακή υπηρεσία της Κεντρικής Τράπεζας

Είναι μια εναλλακτική υπηρεσία για τον ιδιώτη επενδυτή που θέλει να αγοράσει ή να πωλήσει ομόλογα μέσω ταχυδρομείου. Οι προμήθειες που χρεώνονται είναι συνήθως χαμηλότερες από των χρηματιστών, αλλά η τράπεζα δεν μπορεί να αναλάβει να αγοράσει ή να πωλήσει σε συγκεκριμένη τιμή ή σε συγκεκριμένη ημερομηνία. Δεν διαπραγματεύονται όλοι οι τύποι ομολόγων μέσα από την υπηρεσία αυτή, η οποία υπάγεται στην τράπεζα και λειτουργεί στο υπουργείο Οικονομικών. Κατάλογος με τις ομολογίες προς αγορά ή πώληση μέσω αυτής της υπηρεσίας, υπάρχουν στην διεύθυνση:

Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος
Πανεπιστημίου 21, Αθήνα, 102 50 - Αττική
Ελλάδα

Τηλ : 210/3201111, 3202048
Fax : 210/3232239, 3232816
Website : www.bankofgreece.gr

Εγγραφα αιτήσεων διατίθενται στα Ταχυδρομεία.

Προσφορές μετατροπής

Κατά περιόδους ανακοινώνονται προσκλήσεις προς τους κατόχους ομολόγων να ανταλλάξουν ή να μετατρέψουν τον τίτλο τους από το ένα ομόλογο σε άλλο. Το επιτόκιο «μετατροπής» διαμορφώνεται βάσει των τιμών του κάθε τίτλου. Η βασική αιτία για την μετατροπή είναι να δοθεί στον επενδυτή η ευκαιρία να μετατρέψει έναν υπάρχοντα τίτλο με περιορισμένη ρευστότητα σε μια άλλη με μεγαλύτερη ρευστότητα.

Οι κάτοχοι των τίτλων δεν είναι υποχρεωμένοι να αποδεχτούν την προσφορά της μετατροπής. Εάν το επιλέξουν, είναι ελεύθεροι να κρατήσουν τις μετοχές που έχουν.

Κάποια πρακτικά στοιχεία

Στην πράξη είναι πολύ λίγα τα ομόλογα που διαπραγματεύονται με discount. Αυτό σημαίνει ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα χρονολογημένα ομόλογα δίνουν ζημιά στην λήξη τους. Ενας άλλος τρόπος να δούμε αυτό είναι ότι τμήμα των εσόδων συνίσταται από διανομή του επενδυμένου κεφαλαίου. Αυτή η κατάσταση έχει νόημα μόνο για τους επενδυτές που θέλουν να μεγιστοποιήσουν το έσοδό τους εις βάρος της διατήρησης του κεφαλαίου τους. Αν και οι μη χρονολογημένες ομολογίες διαπραγματεύονται με discount, είναι πολύ απίθανο να αποπληρωθούν ποτέ.
Οι επιφυλακτικοί επενδυτές που πιστεύουν είτε ότι ο πληθωρισμός θα ανέβει είτε ότι τα δεικτοποιημένα ομόλογα έχουν καλύτερη αξία από τα συμβατικά ομόλογα, συνήθως προτιμούν δεικτοποιημένα ομόλογα.

Αν και τα ομόλογα θεωρούνται απολύτως ασφαλή, οι επενδυτές δεν είναι δύσκολο να αποφασίσουν ότι υπάρχουν καλύτερες ευκαιρίες αλλού. Μια εναλλακτική λύση στην απευθείας επένδυση σε χρεόγραφα σταθερού εισοδήματος, είναι η τοποθέτηση σε επενδυτικά κεφάλαια που επενδύουν σε αυτά τα χρεόγραφα, όπως είναι τα ομολογιακά Αμοιβαία Κεφάλαια. Θα πρέπει  βέβαια να έχουμε πάντα υπ’ όψει ότι, επειδή οι διαχειριστές συναλλάσσονται δραστήρια σε αυτά τα επενδυτικά κεφάλαια, δεν παράγουν εξασφαλισμένο εισόδημα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και ότι η αξία του επενδυτικού κεφαλαίου και άρα των χαρτοφυλακίων εμφανίζει διακυμάνσεις. Οι επενδυτές που προτιμούν την προστασία από τον πληθωρισμό, ας βρουν κάποιο αμοιβαίο κεφάλαιο που έχει ως βασικό στόχο την προστασία του κεφαλαίου και του εισοδήματος του επενδυτή.