Τα πρώτα βήματα στην Αγορά Παραγώγων

Σε αντίθεση με την Αγορά Αξιών, στην Αγορά Παραγώγων τα κέρδη για κάποιον επενδυτή δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από την πορεία του δείκτη τιμών των μετοχών. Μπορεί να κερδίσει όταν η αγορά «ανεβαίνει», αλλά ακόμα και όταν η αγορά «πέφτει» ή «μένει σταθερή»!

Σε αντίθεση με την Αγορά Αξιών, στην Αγορά Παραγώγων τα κέρδη για κάποιον επενδυτή δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από την πορεία του δείκτη τιμών των μετοχών. Μπορεί να κερδίσει όταν η αγορά «ανεβαίνει», αλλά ακόμα και όταν η αγορά «πέφτει» ή «μένει σταθερή»! Πώς γίνεται αυτό; Επιλέγοντας την κατάλληλη στρατηγική και επενδύοντας στα αντίστοιχα προϊόντα, ανάλογα με τις προσδοκίες που έχει για την πορεία της αγοράς! Ας δούμε στην πράξη πώς γίνεται αυτό με ένα απλό παράδειγμα. Ας ξεκινήσουμε με την πιο απλή στρατηγική, στην οποία ο επενδυτής αγοράζει ένα Συμβόλαιο Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ) στον δείκτη FTSE/XA LARGE CAP του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Για να κάνει κάποιος αυτή την κίνηση, πρέπει να προσδοκά ότι η πορεία της αγοράς στο μέλλον θα είναι ανοδική.

Tο Συμβόλαιο Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ) είναι μια συμφωνία μεταξύ δύο επενδυτών, εκ των οποίων ο ένας είναι ο αγοραστής και ο άλλος ο πωλητής του συμβολαίου. O αγοραστής παρατηρεί την τιμή του δείκτη FTSE/XA LARGE CAP του Χ.Α. και για κάποιους λόγους εκτιμά ότι η τιμή του εν λόγω δείκτη στο προσεχές μέλλον θα είναι υψηλότερη από τη σημερινή. Κλείνει λοιπόν συμφωνία με τον πωλητή του συμβολαίου ότι σε κάποια συγκεκριμένη μελλοντική ημερομηνία (έστω σε έναν μήνα από σήμερα) θα αγοράσει το ΣΜΕ σε συγκεκριμένη τιμή, την οποία συμφωνούν από σήμερα μεταξύ τους οι δύο επενδυτές. O αγοραστής πιστεύει ότι με αυτή τη συμφωνία θα αγοράσει τον δείκτη σε καλύτερη τιμή, γιατί η τιμή που συμφώνησε με τον πωλητή θα είναι χαμηλότερη από την πραγματική τιμή του δείκτη στη συγκεκριμένη ημερομηνία, σύμφωνα με τις προσδοκίες του. O πωλητής έχει αντίθετες προσδοκίες. Έστω, για παράδειγμα, ότι ο δείκτης FTSE/XA LARGE CAP του Χ.Α. στις 22 Σεπτεμβρίου βρίσκεται στις 1.280 μονάδες. O αγοραστής αγοράζει ένα ΣΜΕ Oκτωβρίου, το οποίο διαπραγματεύεται σε τιμή 1.290 μονάδες. O αγοραστής στη φάση αυτή επιβαρύνεται με 640 ευρώ. Το ποσό αυτό λέγεται «περιθώριο ασφάλισης».

Τι είναι, όμως, το περιθώριο ασφάλισης και πώς υπολογίζεται; Για να αποδεχτεί τη συναλλαγή η Αγορά Παραγώγων, και συγκεκριμένα η ΕΤΕΣΕΠ, η οποία έχει τον ρόλο του κεντρικού αντισυμβαλλομένου, δεσμεύει ένα ποσό από τον αγοραστή ως εγγύηση σε περίπτωση που ο αγοραστής, πέφτοντας έξω στις προσδοκίες του, χάσει λεφτά -αντί να κερδίσει- και δεν έχει να πληρώσει το χρέος του.

Το ποσό αυτό υπολογίζεται ως εξής: από την ονομαστική αξία του συμβολαίου, η οποία ισούται με τη σημερινή τιμή του δείκτη επί 5 ευρώ (δηλαδή 1.280 x 5 = 6.400 ευρώ), παίρνουμε το 10%, δηλαδή 640 ευρώ. Το περιθώριο ασφάλισης, το οποίο όπως είπαμε λειτουργεί ως εγγύηση προς την ΕΤΕΣΕΠ, αποδεσμεύεται μόλις ο επενδυτής πουλήσει το ΣΜΕ. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το ποσό που θα δεσμεύσει η ΕΤΕΣΕΠ από τον επενδυτή μπορεί να είναι σε μετρητά, μπορεί να είναι όμως και σε μετοχές ή σε ομόλογα. Αρκεί η αξία του να είναι ίση με το 10% της ονομαστικής αξίας του δείκτη, την ημέρα που τον αγόρασε, ή την αξία της συνολικής θέσης του επενδυτή κατά τις επόμενες ημέρες.

O ρόλος της ΕΤΕΣΕΠ

Η ΕΤΕΣΕΠ, τα αρχικά της οποίας σημαίνουν Εταιρεία Εκκαθάρισης Συναλλαγών επί Παραγώγων, είναι η εταιρεία η οποία γίνεται ο αντισυμβαλλόμενος σε κάθε συναλλαγή που διεξάγεται στην Αγορά Παραγώγων. Συνεπώς, κάθε επενδυτής που διενεργεί συναλλαγές φαίνεται σαν να συναλλάσσεται με την ΕΤΕΣΕΠ και όχι με κάποιον άλλο επενδυτή. Με τον τρόπο αυτό ο κίνδυνος αθέτησης εκπλήρωσης των υποχρεώσεων, που έχει το καθένα από τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη, αναλαμβάνεται από τον εκκαθαριστικό οίκο, δηλαδή δεν υφίσταται κίνδυνος για τους επενδυτές για συναλλαγές που διεξάγονται μέσω της Αγοράς Παραγώγων.

Προκειμένου η ΕΤΕΣΕΠ να έχει την κατάσταση υπό έλεγχο, παρακολουθεί συνεχώς τους κινδύνους που προκύπτουν από τις συναλλαγές, κρατάει το περιθώριο ασφάλισης από τους συναλλασσόμενους και εποπτεύει τις πρακτικές που ακολουθούν τα μέλη. Τέλος, η ΕΤΕΣΕΠ εκκαθαρίζει τις συναλλαγές, δηλαδή χρεώνει ή πιστώνει τους λογαριασμούς των επενδυτών ανάλογα με το αν έχουν ζημίες ή κέρδη από τις συναλλαγές τους στα παράγωγα.

Πόσα προϊόντα υπάρχουν

Στο αριθμητικό παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε υποθέσαμε ότι ο επενδυτής αγοράζει ένα ΣΜΕ Oκτωβρίου. Αυτό είναι ένα ΣΜΕ που διαπραγματεύεται στην Αγορά Παραγώγων και λήγει την τρίτη Παρασκευή του Oκτωβρίου. Τα προϊόντα της Αγοράς Παραγώγων είναι τυποποιημένα και έχουν συγκεκριμένες ημερομηνίες λήξης. Κάθε στιγμή, υπάρχουν έξι ΣΜΕ διαθέσιμα προς διαπραγμάτευση. Αυτά είναι τα τρία ΣΜΕ των τριών κοντινότερων μηνών, καθώς και τρία ΣΜΕ από τον τριμηνιαίο κύκλο Μαρτίου - Ιουνίου - Σεπτεμβρίου - Δεκεμβρίου, που δεν περιλαμβάνονται στους παραπάνω μήνες. Συγκεκριμένα, αυτή τη στιγμή διαπραγματεύονται τα ΣΜΕ Oκτωβρίου, Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου του 2004, καθώς και τα ΣΜΕ Μαρτίου, Ιουνίου και Σεπτεμβρίου του 2005. Αυτά τα προϊόντα, που λέγονται και «σειρές», είναι διαθέσιμα στους επενδυτές της Αγοράς Παραγώγων προς αγορά ή πώληση. Δηλαδή ο επενδυτής διαλέγοντας να αγοράσει ή να πουλήσει μια σειρά ΣΜΕ, επιλέγει αυτόματα και την ημερομηνία λήξης του ΣΜΕ. Oι διαφορετικές σειρές λήξης των ΣΜΕ βοηθούν τους επενδυτές να επιλέξουν εκείνο τον χρονικό ορίζοντα που ταιριάζει καλύτερα στις επενδυτικές ανάγκες τους.

Η ημέρα λήξης

Ένα ΣΜΕ Oκτωβρίου λήγει την τρίτη Παρασκευή του Oκτωβρίου, ένα ΣΜΕ Νοεμβρίου λήγει την τρίτη Παρασκευή του Νοεμβρίου κ.ο.κ. Πάντοτε η μέρα λήξης είναι η τρίτη Παρασκευή του μήνα στον οποίο ανήκει το ΣΜΕ (και λήγει την ώρα που κλείνει η υποκείμενη αγορά), εκτός και αν η ημέρα αυτή είναι επίσημη αργία, οπότε λήγει την αμέσως προηγούμενη εργάσιμη. Κι αν ο επενδυτής αλλάξει γνώμη ή δει ότι η εκτίμηση που έκανε για την αγορά ήταν λάθος και θέλει να «ξεφορτωθεί» το ΣΜΕ; Πρέπει να περιμένει μέχρι την ημέρα λήξης; Όχι. O επενδυτής δεν χρειάζεται να περιμένει μέχρι την ημέρα λήξης για να «κλείσει τη θέση του». Μπορεί να κλείσει τη θέση του οποιαδήποτε στιγμή, κάνοντας την αντίστροφη κίνηση. Στο παράδειγμά μας ο επενδυτής μπορεί να κλείσει τη θέση του πουλώντας το ΣΜΕ. Αν ο επενδυτής ήταν πωλητής ΣΜΕ, για να κλείσει τη θέση του θα έπρεπε να αγοράσει ένα ΣΜΕ. Το κλείσιμο μιας θέσης πολλές φορές προηγείται της ημέρας λήξης του συμβολαίου και ο επενδυτής που θέλει να κλείσει την ανοικτή θέση, απλώς παίρνει μια αντίθετη θέση στο ίδιο παράγωγο προϊόν.

Τα κέρδη και οι ζημίες

O επενδυτής εισπράττει το κέρδος ή πληρώνει τη ζημία του ανάλογα με την κίνηση της τιμής του ΣΜΕ, καθημερινά! Αυτό λέγεται «ημερήσιος χρηματικός διακανονισμός». O ημερήσιος διακανονισμός είναι δηλαδή η διαδικασία πληρωμής των ζημιών και είσπραξης των κερδών, η οποία πραγματοποιείται μεταξύ της ΕΤΕΣΕΠ και των μελών της. Αυτή είναι και η σημαντικότερη διαφορά των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης από τις μετοχές, δηλαδή η καθημερινή χρέωση και πίστωση των κερδών και των ζημιών. Αυτό συμβαίνει γιατί καθώς οι τιμές των μετοχών μεταβάλλονται συνεχώς και η τιμή του δείκτη επαναπροσδιορίζεται λεπτό προς λεπτό κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, και η τιμή διαπραγμάτευσης του συμβολαίου μεταβάλλεται και αυτή σε συνεχή βάση.

O καθημερινός χρηματικός διακανονισμός είναι ουσιαστική ενέργεια για τους επενδυτές, γιατί γνωρίζοντας καθημερινά τα κέρδη ή τις ζημίες τους μπορούν άμεσα να επαναπροσδιορίσουν τη θέση που έχουν πάρει στα ΣΜΕ ανάλογα με το αν επιθυμούν να «κλειδώσουν» στα κέρδη τους ή να αποφύγουν περαιτέρω ζημίες. Έτσι, στο παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε, ο επενδυτής που έχει αγοράσει το ΣΜΕ στις 1.280 μονάδες, αν η τιμή του ΣΜΕ την επόμενη μέρα ανέβει στις 1.285 μονάδες, τότε θα εισπράξει κέρδος 25 ευρώ.

Πώς προέκυψε αυτό; Η αξία που είχε το ΣΜΕ την ημέρα που το αγόρασε ήταν 1.280 x 5 = 6.400 ευρώ. Την επόμενη μέρα η αξία του διαμορφώθηκε σε 1.285 x 5 = 6.425 ευρώ. Oπότε, 6.425 ευρώ - 6.400 ευρώ = 25 ευρώ! Αντίθετα, αν η τιμή του ΣΜΕ πέσει στις 1.275 μονάδες, τότε η αξία του θα μειωθεί σε 6.375 ευρώ και ο επενδυτής θα υποστεί ζημία 25 ευρώ. Αυτή η διαδικασία της καθημερινής αποτίμησης θα γίνεται κάθε μέρα μέχρι την ημέρα λήξης του ΣΜΕ, εκτός και αν ο επενδυτής αποφασίσει να κλείσει τη θέση του πουλώντας το ΣΜΕ.

Λήψη θέσης - κλείσιμο θέσης

Λαμβάνω μια θέση σημαίνει ότι με βάση τις προσδοκίες μου για την πορεία της αγοράς παίρνω θέση αγοραστή (αν πιστεύω ότι η αγορά θα ανέβει) ή θέση πωλητή (αν πιστεύω ότι η αγορά θα πέσει) και αγοράζω -ή πουλάω αντίστοιχα- ένα προϊόν της Αγοράς Παραγώγων (στο συγκεκριμένο παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε το προϊόν είναι το ΣΜΕ). Κλείνω τη θέση μου σημαίνει την αντίστροφη κίνηση. Δηλαδή, εάν ήμουν αγοραστής του ΣΜΕ, το πουλάω και εάν ήμουν πωλητής ΣΜΕ, το αγοράζω. Oι μη κλεισμένες θέσεις ονομάζονται «ανοικτές θέσεις».

Τιμές και δείκτες

Η τιμή του ΣΜΕ εκφράζεται πάντα σε μονάδες του δείκτη (FTSE/XA LARGE CAP), ενώ η χρηματική αξία του συμβολαίου υπολογίζεται με τον πολλαπλασιασμό της τιμής του ΣΜΕ επί τον πολλαπλασιαστή του κάθε δείκτη. Για τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης στον δείκτη FTSE/ASE-20, αλλά και για τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης στον δείκτη FTSE/ASE Mid-40 (παλαιότερα) ο πολλαπλασιαστής είναι 5 ευρώ ανά μονάδα. Για παράδειγμα, ένα συμβόλαιο του δείκτη FTSE/XA LARGE CAP που διαπραγματεύτηκε στις 1.200 μονάδες, έχει χρηματική αξία (1.200 μον. X 5 ευρώ) 6.000 ευρώ.

Όταν λέμε ότι το υποκείμενο στοιχείο είναι ο δείκτης FTSE/XA LARGE CAP, εννοούμε ότι το παράγωγο προϊόν - στη συγκεκριμένη περίπτωση το ΣΜΕ - είναι ένα Συμβόλαιο που στηρίζεται πάνω σε μια αξία της τρέχουσας αγοράς, δηλαδή σε έναν από τους δύο δείκτες. Η τιμή του συμβολαίου συμβαδίζει με την τιμή του δείκτη ή μπορεί να είναι λίγο ψηλότερη ή λίγο χαμηλότερη. Η τιμή του συμβολαίου εκφράζεται σε μονάδες του δείκτη. Δηλαδή, αν έχουμε ένα ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE-20, η τιμή του ΣΜΕ ακολουθεί την τιμή του δείκτη στην τρέχουσα αγορά. Η ονομαστική αξία του ΣΜΕ υπολογίζεται αν πολλαπλασιάσουμε την τιμή εκκαθάρισης του δείκτη στο τέλος της ημέρας με τον πολλαπλασιαστή του ΣΜΕ που είναι 5 ευρώ.

Ελάχιστη μεταβολή τιμής ΣΜΕ

Λέγοντας «ελάχιστη μεταβολή τιμής» εννοούμε ότι η μεταβολή της τιμής των ΣΜΕ δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 0,25 μονάδες, είτε ανοδική είτε πτωτική. Για παράδειγμα, έστω ότι  το ΣΜΕ επί του δείκτη FTSE/XA LARGE CAP βρίσκεται κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης στις 1.200,25 μονάδες και η αγορά είναι ανοδική. Η τιμή του θα γίνει 1.200,50 μονάδες, 1.200,75 μονάδες κ.ο.κ. Δεν μπορεί η τιμή του να μεταβάλλεται λιγότερο από 0,25 μονάδες, αυτή είναι η ελάχιστη μεταβολή της τιμής του ΣΜΕ.

Οι βασικές θέσεις

Γενικά στα ΣΜΕ δύο είναι οι θέσεις που μπορεί να πάρει ένας επενδυτής: θέση αγοράς και θέση πώλησης.

- ΘΕΣΗ ΑΓOΡΑΣ (LONG POSITION): Ας υποθέσουμε ότι ένας επενδυτής αγοράζει ένα ΣΜΕ στον FTSE/XA LARGE CAP, στη σημερινή τιμή του συμβολαίου στις 1.300 μονάδες. Στην περίπτωση που η τιμή του ΣΜΕ αυξηθεί (δηλαδή οι προσδοκίες του επαληθευτούν), π.χ. φθάσει τις 1.340 μονάδες, ο επενδυτής θα έχει κέρδος 40 μονάδες (1.340 - 1.300) ή (40 μονάδες X 5 ευρώ) = 200 ευρώ. Στην αντίθετη περίπτωση, αν οι προσδοκίες του επενδυτή δεν επαληθευτούν και ο δείκτης μειωθεί στο μεσοδιάστημα, θα χάσει τη διαφορά από την αρχική τιμή αγοράς έως την τιμή πώλησης, δηλαδή, αν ο δείκτης φτάσει στις 1.270 μονάδες θα έχει ζημία (1.300 - 1.270) = 30 μονάδες ή (30 μονάδες X 5 ευρώ) = 150 ευρώ.

- ΘΕΣΗ ΠΩΛΗΣΗΣ (SHORT POSITION): Θέση πώλησης παίρνει ο επενδυτής που προσδοκά ότι η αγορά θα κινηθεί πτωτικά. Με βάση αυτή την προσδοκία, πουλάει ένα ΣΜΕ στον FTSE/ΧΑ LARGE CAP στην τιμή των 1.970 μονάδων. Στην περίπτωση που η τιμή του ΣΜΕ στον δείκτη μειωθεί στις 1.950 μονάδες (δηλαδή οι προσδοκίες του επιβεβαιώνονται), ο επενδυτής κερδίζει τη διαφορά, δηλαδή τις 20 μονάδες (1.970 - 1950) ή (20 μονάδες X 5 ευρώ) = 100 ευρώ. Αυτό το ποσό πρέπει να πληρωθεί από τον αγοραστή του συμβολαίου στην τιμή των 1.970 μονάδων. Στην αντίθετη περίπτωση, αν οι προσδοκίες του επενδυτή δεν επιβεβαιωθούν, δηλαδή ο δείκτης στο μεσοδιάστημα ανεβεί, για παράδειγμα, στις 1.980 μονάδες, ο επενδυτής θα χάσει τη διαφορά, δηλαδή θα έχει ζημία 10 μονάδες (1.980 - 1.970) ή (10 μονάδες X 5 ευρώ) = 50 ευρώ.

Τι πρέπει να γνωρίζει ο επενδυτής

Τα παράγωγα προϊόντα έχουν χαρακτηριστικά τα οποία τα διαφοροποιούν από άλλες μορφές επενδύσεων, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, την ημερομηνία λήξης και την επίδραση της μεταβλητότητας των τιμών του υποκειμένου στην αξία τους. Κατά συνέπεια οι επενδυτές οφείλουν να γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κάθε προϊόντος πριν κάνουν συναλλαγές.

Η μόχλευση των παραγώγων, η οποία πολλαπλασιάζει την αναμενόμενη απόδοση, πολλαπλασιάζει επίσης και τις πιθανές ζημίες. Στην περίπτωση των ΣΜΕ, στους δείκτες όπου η ζημία καταβάλλεται μέσω του ημερήσιου διακανονισμού, ο επενδυτής θα πρέπει να είναι σε θέση να καλύψει το απαιτούμενο ποσό με ρευστά διαθέσιμα, σε ημερήσια βάση. Αν ο επενδυτής δεν έχει χρηματικά αποθέματα για να καλύψει ένα έλλειμμα στον λογαριασμό περιθωρίου ασφάλισης, η θέση του θα ρευστοποιηθεί από το εκκαθαριστικό μέλος ή την ΕΤΕΣΕΠ - πιθανώς με ζημία - και έτσι μπορεί να χάσει τυχόν μελλοντικά κέρδη στην περίπτωση που η αγορά κινηθεί στη συνέχεια προς όφελός του.
Το ημερήσιο περιθώριο ασφάλισης καταβάλλεται μόνο σε μετρητά. Συνεπώς, αν ένας επενδυτής κάνει συναλλαγή, θα πρέπει να προβλέπει την κάλυψη του απαιτούμενου περιθωρίου ασφάλισης για την ίδια μέρα που κάνει τη συναλλαγή με ρευστά διαθέσιμα. Επειδή η μεταβλητότητα των τιμών είναι αρκετές φορές υψηλή σε ενδοημερήσια βάση, ο επενδυτής θα πρέπει να παρακολουθεί στενά την αγορά ή να έχει θέσει κατάλληλα όρια λήψης ζημιών (stop loss) που να μη θέτουν σε κίνδυνο κεφάλαιο πέρα από αυτό που έχει διαθέσιμο για τη θέση του στην αγορά.

Η μόχλευση

Μόχλευση είναι η ιδιότητα που έχουν οι επενδύσεις σε παράγωγα να προσφέρουν αποδόσεις πολλαπλάσιες του αρχικού κεφαλαίου, τόσο για τα κέρδη όσο και για τις ζημίες. Δηλαδή, δεν έχει σχέση το ποσό του κεφαλαίου που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να πάρουμε μια θέση στην Αγορά Παραγώγων με τα πιθανά κέρδη ή ζημίες που πιθανόν θα έχουμε. Αυτό πρέπει να το έχουν υπόψη τους οι επενδυτές πριν αποφασίσουν να διενεργήσουν συναλλαγές στην Αγορά Παραγώγων, γιατί μπορεί να είναι δελεαστικό να κερδίσει κανείς πολλαπλάσια σε σχέση με το αρχικό του κεφάλαιο, αλλά πρέπει να ξέρει και τους κινδύνους που υπάρχουν. Αυτή είναι μια πολύ βασική διαφορά με την Αγορά Αξιών, στην οποία ξέρει κανείς ότι ακόμα κι αν η αγορά πέσει ενώ εκείνος περίμενε ότι θα ανέβει, το περισσότερο που μπορεί να χάσει είναι ολόκληρο το κεφάλαιο που διέθεσε για να αγοράσει τις μετοχές του χαρτοφυλακίου του.

ΣΜΕ σε μετοχές

Εκτός από τα ΣΜΕ στους δείκτες του Χ.Α., η Αγορά Παραγώγων διαθέτει και ΣΜΕ σε επιμέρους μετοχές. Πρόκειται για Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης που βασίζονται σε συγκεκριμένες μετοχές. Τα ΣΜΕ επί μετοχών έχουν τα συνήθη πλεονεκτήματα και χρήσεις των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης σε συνδυασμό με τις σημαντικές ευκαιρίες που προσφέρει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φυσικής παράδοσης στη λήξη του συμβολαίου. Ιδιώτες και θεσμικοί επενδυτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ΣΜΕ επί μετοχών για αντιστάθμιση κινδύνου, κερδοσκοπία ή και την πραγματοποίηση σύνθετων επενδυτικών στρατηγικών.

Στην Αγορά Παραγώγων διαπραγματεύονται ΣΜΕ σε 28 μετοχές που διαπραγματεύονται στο ΧA, μεταξύ των οποίων οι OΤΕ, Εθνική Τράπεζα, Coca-Cola 3Ε, Alpha Bank, OΠΑΠ, ΔΕΗ, Eurobank, ΕΧΑΕ, Τράπεζα Πειραιώς.

Ποιοι συναλλάσσονται

Στην Αγορά Παραγώγων μπορεί να πάρει θέσει οποιοσδήποτε επενδυτής, αρκεί να επιλέξει ένα μέλος της Αγοράς Παραγώγων το οποίο θα εκτελεί για λογαριασμό του τις συναλλαγές. Εκτός από τους ιδιώτες επενδυτές, σε παράγωγα μπορούν να συναλλάσσονται παραγωγικές επιχειρήσεις, τράπεζες, εταιρείες διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων, επενδυτικές εταιρείες, ασφαλιστικές εταιρείες, ασφαλιστικά ταμεία και το Δημόσιο. Για παράδειγμα, ο διαχειριστής ενός συνταξιοδοτικού ταμείου μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο των επενδύσεών του σε μετοχές και έτσι να προάγει την ευημερία των συμμετεχόντων στο Ταμείο αυτό. Όσο για τους ιδιώτες επενδυτές, χρησιμοποιούν κι αυτοί παράγωγα για διάφορους λόγους.

Η διαδικασία

Για να πραγματοποιήσει συναλλαγές επί παραγώγων ένας επενδυτής, χρειάζεται να επιλέξει ένα μέλος της Αγοράς Παραγώγων που θα κάνει τις συναλλαγές για λογαριασμό του και ένα μέλος της ΕΤΕΣΕΠ ως εκκαθαριστή των πράξεών του. Το μέλος που θα επιλέξει μπορεί να συνδυάζει και τις δύο ιδιότητες.

Ταυτόχρονα με το άνοιγμα του κωδικού του στο μέλος, απαιτείται και το άνοιγμα ενός τραπεζικού λογαριασμού, του λογαριασμού περιθωρίου ασφάλισης, ο οποίος είναι τοκοφόρος, σε μία από τις τράπεζες περιθωρίου ασφάλισης, καθώς και η ύπαρξη στοιχείων μερίδας και λογαριασμού του επενδυτή στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (ΣΑΤ) του Κεντρικού Αποθετηρίου Αξιών (ΚΑΑ) με χειριστή το εκκαθαριστικό μέλος.

Για να μπορεί ένας επενδυτής να διενεργεί συναλλαγές στην Αγορά Παραγώγων, θα πρέπει να διαθέτει μερίδα και λογαριασμό αξιών στο ΣΑΤ. Σε περίπτωση που ο επενδυτής δεν διαθέτει τα παραπάνω στοιχεία, μπορεί να επισκεφθεί μία χρηματιστηριακή εταιρεία ή τράπεζα-μέλος της ΕΤΕΣΕΠ της επιλογής του και να συμπληρώσει την ανάλογη αίτηση, ώστε να αποκτήσει μερίδα και λογαριασμό αξιών. Η εταιρεία αυτή ορίζεται ως χειριστής του λογαριασμού του. Αν ο επενδυτής συναλλάσσεται ήδη σε μετοχές του Χ.Α. Α.Ε., θα διαθέτει ήδη μερίδα και λογαριασμό αξιών στο ΣΑΤ. Η διαδικασία (χρονικό διάστημα τριών ημερών) που ακολουθείται για να ανοιχτεί ο λογαριασμός συναλλαγών και εκκαθάρισης για παράγωγα του επενδυτή είναι η εξής:

ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ

1. Δημιουργία μερίδας και λογαριασμού αξιών επενδυτή: Άνοιγμα μερίδας και λογαριασμού αξιών στο Κεντρικό Αποθετήριο Αξιών (εφόσον δεν υπάρχει ήδη).

2. Υπογραφή συμβάσεων: O πελάτης υπογράφει όλες τις σχετικές συμβάσεις με το μέλος της Αγοράς Παραγώγων και με το μέλος ΕΤΕΣΕΠ (αναλυτικός κατάλογος με όλες τις εταιρείες-μέλη της Αγοράς Παραγώγων - ΕΤΕΣΕΠ υπάρχει στο website της Αγοράς Παραγώγων και δημοσιεύεται επίσης στο επίσημο ημερήσιο δελτίο τιμών της Αγοράς Παραγώγων). Επίσης, συμπληρώνεται από το μέλος μία φόρμα αίτησης ανοίγματος λογαριασμού που προορίζεται για την ΕΤΕΣΕΠ. Η φόρμα αυτή ονομάζεται «αίτηση λογαριασμού για συναλλασσόμενο» και περιλαμβάνει προσωπικά στοιχεία του επενδυτή, καθώς και άλλα στοιχεία που συμπληρώνει το ίδιο το μέλος.

Επιπλέον ο επενδυτής υπογράφει την «εξουσιοδότηση χρήσης» της μερίδας, παρέχοντας έτσι την άδεια στην εταιρεία-μέλος της ΕΤΕΣΕΠ να γίνει χειριστής του λογαριασμού αξιών του.

Σημειώστε ότι ο επενδυτής μπορεί να ορίσει παραπάνω από έναν χειριστή του λογαριασμού αξιών του. Σε περίπτωση που επιθυμεί κάτι τέτοιο, οφείλει να συμπληρώσει αίτηση εξουσιοδότησης χρήσης για κάθε νέο χειριστή. Αν ο επενδυτής επιθυμεί να διακόψει τη συνεργασία του με κάποια εταιρεία-μέλος, συμπληρώνει την αίτηση «απενεργοποίηση εξουσιοδότησης χρήσης» στον χειριστή του.

3. Χορήγηση του κωδικού συναλλαγών και κωδικού εκκαθάρισης: Το μέλος της Αγοράς Παραγώγων χορηγεί τον κωδικό συναλλαγών. Αντίστοιχα, το μέλος ΕΤΕΣΕΠ χορηγεί τον κωδικό εκκαθάρισης (σε περίπτωση που το μέλος είναι ταυτόχρονα μέλος της Αγοράς Παραγώγων και της ΕΤΕΣΕΠ, τότε χορηγεί έναν κωδικό). Oι κωδικοί αυτοί είναι αλφαριθμητικοί, έως 10 ψηφία.

Σε περίπτωση που το μέλος της Αγοράς Παραγώγων και το μέλος ΕΤΕΣΕΠ διαφέρουν, θα πρέπει ο κωδικός συναλλαγών να αντιστοιχεί στον κωδικό εκκαθάρισης.

O επενδυτής δεν μπορεί να τηρεί στο ίδιο μέλος ΕΤΕΣΕΠ περισσότερους από έναν κωδικούς εκκαθάρισης. Επίσης, η εκκαθάριση κάθε κωδικού μέλους της Αγοράς Παραγώγων μπορεί να πραγματοποιηθεί σε έναν και μόνο κωδικό εκκαθάρισης.

Ένας κωδικός εκκαθάρισης μπορεί να αντιστοιχεί σε περισσότερους από έναν κωδικούς συναλλαγών. Αυτό σημαίνει ότι ο επενδυτής μπορεί να διενεργεί πράξεις από κωδικούς συναλλαγών που τηρεί σε παραπάνω από ένα μέλη της Αγοράς Παραγώγων, ενώ όλες οι πράξεις στο τέλος της ημέρας συμψηφίζονται και εκκαθαρίζονται στον ενιαίο κωδικό εκκαθάρισης.

4. Άνοιγμα λογαριασμού τήρησης του περιθωρίου ασφάλισης: Το μέλος ΕΤΕΣΕΠ ανοίγει στον πελάτη ειδικό λογαριασμό τήρησης του περιθωρίου ασφάλισης (margin account) και κοινοποιεί στη συνέχεια στην τράπεζα τήρησης των περιθωρίων ασφάλισης (Margin Bank) τον μοναδικό κωδικό εκκαθάρισης του πελάτη. Oι τράπεζες τήρησης των περιθωρίων ασφάλισης είναι εγκεκριμένες από την ΕΤΕΣΕΠ και σ’ αυτές τηρούνται όλοι οι λογαριασμοί των τελικών επενδυτών που είναι απαραίτητοι για την κατάθεση των περιθωρίων ασφάλισης.

(Αναλυτικός κατάλογος με όλες τις τράπεζες τήρησης των περιθωρίων ασφάλισης υπάρχει στο website της Αγοράς Παραγώγων).

ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ

Με την παραλαβή των σχετικών αιτήσεων, η ΕΤΕΣΕΠ καταχωρεί στο μηχανογραφικό σύστημα με τη μορφή «registered» όλα τα παραπάνω στοιχεία. Η ΕΤΕΣΕΠ αναλαμβάνει όλες τις διαδικασίες ελέγχου των διαφόρων εντύπων που της διαβιβάζουν τα μέλη της Αγοράς Παραγώγων και της ΕΤΕΣΕΠ.

ΤΡΙΤΗ ΗΜΕΡΑ

Εφόσον δεν έχουν προκύψει προβλήματα κατά τη διαδικασία των ελέγχων, η ενεργοποίηση του κωδικού του πελάτη πραγματοποιείται από την ΕΤΕΣΕΠ πριν από την έναρξη της συνεδρίασης. O επενδυτής μπορεί πλέον να καταρτίσει συναλλαγές.

Τα πλεονεκτήματα

Στην Αγορά Παραγώγων τα προϊόντα τα οποία διαπραγματεύονται έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και είναι τυποποιημένα. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι συμμετέχοντες στην αγορά απολαμβάνουν δικαιώματα και υποχρεώσεις που βασίζονται στους ίδιους, ακριβώς προσδιορισμένους, όρους και συνθήκες. Επίσης, για καθένα από τα τυποποιημένα προϊόντα η Αγορά Παραγώγων του Χρηματιστηρίου Αθηνών θέτει τιμές σε πραγματικό χρόνο, τις οποίες οι συναλλασσόμενοι μπορούν να δουν σε οθόνες συναλλαγών και οι επενδυτές να πληροφορηθούν από παρόχους πληροφόρησης.

Αναφερθήκαμε, επίσης, σε «μέλη της Αγοράς Παραγώγων», «μέλη ΕΤΕΣΕΠ» και «τράπεζες περιθωρίου ασφάλισης». Τι είναι όλα αυτά; Μέλη της Αγοράς Παραγώγων ή/και της ΕΤΕΣΕΠ είναι χρηματιστηριακές εταιρείες καθώς και τράπεζες οι οποίες διενεργούν τις συναλλαγές στην Αγορά Παραγώγων για λογαριασμό των πελατών τους. O επενδυτής έχει να επιλέξει από έναν κατάλογο 70 περίπου μελών ένα μέλος που θα διενεργεί τις συναλλαγές του και ένα που θα τις εκκαθαρίζει (ο επενδυτής μπορεί να επιλέξει ένα μέλος το οποίο να συνδυάζει και τις δύο ιδιότητες). Όσο για τις τράπεζες περιθωρίου ασφάλισης, είναι δεκατρείς τράπεζες τις οποίες έχει εγκρίνει η ΕΤΕΣΕΠ και στις οποίες τηρούνται οι λογαριασμοί περιθωρίου ασφάλισης των πελατών, που είναι απαραίτητοι για την κατάθεση των περιθωρίων ασφάλισης.

Oι δείκτες

ΔΕΙΚΤΗΣ FTSE/XA LARGE CAP: Είναι ένας δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών (πλέον υφίσταται ως FTSE/XA LARGE CAP) που δημιουργήθηκε το 1997 και περιλαμβάνει 20 (πλέον 25) μετοχές εισηγμένων εταιρειών, οι οποίες έχουν τη μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση μεταξύ των εισηγμένων εταιρειών του χρηματιστηρίου. Λέγοντας «κεφαλαιοποίηση» εννοούμε την αξία των μετοχών της εταιρείας (δηλαδή είναι η τιμή της μετοχής επί τον αριθμό των μετοχών της εταιρείας επί την ελεύθερη διασπορά της εταιρείας). Τον έλεγχο υπολογισμού του δείκτη τον ασκεί ειδική επιτροπή και υπάρχει έλεγχος από την εταιρεία FTSE, η οποία έχει δημιουργήσει και ελέγχει παγκοσμίως πάνω από 10.000 χρηματιστηριακούς δείκτες.

ΔΕΙΚΤΗΣ FTSE/ASE MID-40 (πλέον δεν υπάρχουν ΣΜΕ στο δείκτη): O δείκτης αυτός είναι βασισμένος στις 40 εταιρείες μεσαίας κεφαλαιοποίησης και εμπορευσιμότητας από διάφορους κλάδους της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς. Είναι σημαντικό να σημειωθεί η υψηλή διαφοροποίηση του δείκτη, στον οποίο συμμετέχουν περισσότεροι από είκοσι διαφορετικοί κλάδοι δραστηριότητας. Το γεγονός αυτό τον καθιστά ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικό της μεσαίας κεφαλαιοποίησης.

Oι τιμές του δείκτη FTSE/XA LARGE CAP υπολογίζονται ανά 30 δευτερόλεπτα, βάσει των πραγματικών τιμών των μετοχών καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της αγοράς του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Oι τιμές τους, τόσο κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης όσο και στο κλείσιμο, ανακοινώνονται από διάφορα μέσα επικοινωνίας και παρόχους πληροφόρησης, κι έτσι είναι εύκολα προσβάσιμες για όλους τους επενδυτές.

Τα πλεονεκτήματα των ΣΜΕ επί των δεικτών

- ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ OΛΩΝ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΑΓOΡΑΣ: Τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης δίνουν την ευκαιρία αποκόμισης κερδών από οποιαδήποτε πρόβλεψη για την τάση της αγοράς (ανοδική, πτωτική). Για παράδειγμα, αν η πορεία της αγοράς είναι πτωτική, μπορεί κάποιος επενδυτής να επιτύχει κέρδη πουλώντας ένα ΣΜΕ. Μπορούν συνεπώς να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων, ακόμα και σε περιόδους που παρατηρείται πτώση στην αγορά του υποκείμενου τίτλου.

- ΑΜΕΣΗ ΡΕΥΣΤOΠOΙΗΣΗ: Χάρη στην τυποποίηση των προϊόντων της Αγοράς Παραγώγων, αλλά και στην ύπαρξη των ειδικών διαπραγματευτών, οι οποίοι παρέχουν κάθε στιγμή τιμές αγοράς και πώλησης, οι επενδυτές μπορούν να ρευστοποιήσουν τη θέση τους άμεσα και να υλοποιήσουν τις αποδόσεις τους. Συνεπώς, αν κάποιος επενδυτής θέλει να κλείσει τη θέση του, μπορεί να το κάνει οποιαδήποτε στιγμή.

- ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΛΙΓOΤΕΡΩΝ ΑΡΧΙΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤOΤΗΤΑ ΜOΧΛΕΥΣΗΣ: Τα ΣΜΕ προσφέρουν δυνατότητα πολλαπλάσιων αποδόσεων του επενδεδυμένου κεφαλαίου (μόχλευση), εφόσον το αρχικό κεφάλαιο που δεσμεύεται (το περιθώριο ασφάλισης) είναι μόνο ένα ποσοστό της ονομαστικής αξίας της θέσης. Επιτρέπουν δηλαδή στους επενδυτές να επιδιώξουν βραχυπρόθεσμους στόχους παρόμοιους με εκείνους της αγοράς τίτλων, αλλά με τη δέσμευση λιγότερων κεφαλαίων.

- ΕΓΓΥΗΣΗ OΤΙ OΙ ΥΠOΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤOΥ ΔΙΑΚΑΝOΝΙΣΜOΥ ΘΑ ΕΚΠΛΗΡΩΘOΥΝ: O επενδυτής προστατεύεται από τον κίνδυνο αθέτησης του αντισυμβαλλομένου, αφού για κάθε συμβόλαιο η Αγορά Παραγώγων του Χ.Α. παρέχει την εγγύηση ότι οι όροι του συμβολαίου θα τηρηθούν, αναλαμβάνοντας τον πιο πάνω κίνδυνο μέσω της ΕΤΕΣΕΠ.

- ΣΥΜΜΕΤOΧΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝOΔO Ή ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΓOΡΑΣ ΜΕ ΜΙΑ ΜOΝO ΣΥΝΑΛΛΑΓΗ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΔΙΑΛΕΞOΥΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΜΕΤOΧΕΣ: Τα ΣΜΕ στον δείκτη FTSΕ/ASE-20 επιτρέπουν σε Έλληνες και ξένους επενδυτές να αγοράζουν ή να πωλούν ένα χαρτοφυλάκιο 20 σημαντικών ελληνικών μετοχών. Αντίστοιχα, αγοράζοντας ή πουλώντας ΣΜΕ στον δείκτη FTSE/ASE Mid-40, είναι σαν να αγοράζουν ή να πωλούν ένα χαρτοφυλάκιο 40 ελληνικών μετοχών.

- ΠΡOΣΤΑΤΕΥOΥΝ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΧΑΡΤOΦΥΛΑΚΙΩΝ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΤΩΤΙΚΗΣ ΑΓOΡΑΣ: Αν δηλαδή κάποιος επενδυτής έχει ένα χαρτοφυλάκιο μετοχών και η αγορά είναι πτωτική, μπορεί να «κλειδώσει» κέρδη, τα οποία δεν έχουν ακόμα υλοποιηθεί, παίρνοντας μια θέση στην Αγορά Παραγώγων, προκειμένου να αντισταθμίσει τον κίνδυνο που διατρέχει το χαρτοφυλάκιό του.

- OΙ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΑΠOΛΑΜΒΑΝOΥΝ ΜΕΙΩΜΕΝΕΣ ΠΡOΜΗΘΕΙΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ: Αυτό συμβαίνει διότι ο επενδυτής αγοράζοντας ένα ΣΜΕ στους δείκτες είναι σαν να έχει αγοράσει ένα «καλάθι» μετοχών. Η προμήθεια γι’ αυτό το προϊόν είναι μικρότερη από την προμήθεια που θα πλήρωνε συνολικά ο επενδυτής προκειμένου να αγοράσει τις ίδιες μετοχές στην υποκείμενη αγορά.

Επτά συμβουλές διαχείρισης χρημάτων και θέσεων στην Aγορά Παραγώγων

1. Απαντάμε πρώτα στην ερώτηση «Πόση ζημία είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε από μία και μόνο θέση;». Τη ζημία αυτή τη διατυπώνουμε με ακρίβεια, είτε ως αριθμό σε ευρώ είτε ως ποσοστό, και κλείνουμε αυστηρά τη θέση μας αν τη φθάσουμε. Η συνηθέστερη παγίδα για τον επενδυτή είναι να παραβαίνει αυτόν τον κανόνα ελπίζοντας ότι η κατάσταση θα αλλάξει στο μέλλον προς όφελός του.

2. Η διατήρηση των ζημιογόνων θέσεων, όπως και η αλλαγή του μέσου όρου τιμών με την πραγματοποίηση νέων συναλλαγών (moyenne) είναι επικίνδυνες στα ΣΜΕ. Είναι προτιμότερο να κλείσουμε μια θέση που χάνει, καταγράφοντας οριστική ζημία (stop loss) και να περιμένουμε την επόμενη ευκαιρία για αγορά ή πώληση ΣΜΕ.

3. Εκτός από τη μέγιστη ανεκτή ζημία από μια θέση, καταγράφουμε και το επιθυμητό επίπεδο κέρδους (profit target) και πειθαρχούμε στην τακτική μας. Είναι σύνηθες να ανυπομονούμε να πάρουμε τα κέρδη μας, ενώ αφήνουμε να συσσωρεύονται ζημίες ελπίζοντας σε γύρισμα της αγοράς. O σωστός επενδυτής περιμένει υπομονετικά να εξελιχθεί η κερδοφόρα θέση του σύμφωνα με την αρχική προσδοκία του. Δεν κλείνει μια θέση που δεν έχει ζημία μόνο και μόνο επειδή έχασε την υπομονή του. Αντίθετα, μια ζημιογόνος θέση συνήθως σημαίνει λάθος πρόβλεψη και πρέπει να κλειστεί γρήγορα.

4. Ακολουθώντας τους παραπάνω κανόνες διαχείρισης των θέσεών μας, πετυχαίνουμε να έχουμε αποτυχημένες συναλλαγές με μικρές ζημίες και επιτυχημένες με σχετικά μεγάλα κέρδη. Σημασία στο τέλος έχει το μέγεθος των κερδών και όχι το πλήθος των κερδοφόρων κινήσεων. Ακόμα και με 60% αποτυχημένες κινήσεις, μπορούμε να έχουμε συνολικό αποτέλεσμα κέρδους. Λάθος κινήσεις κάνουν ακόμα και οι καλύτεροι επενδυτές.

5. Αποφεύγουμε τις ελεύθερες εντολές (market orders) και προτιμάμε τις εντολές ορίου (limit orders). Αυτό μας προστατεύει από τυχόν απότομες μεταβολές των τιμών πριν από την εκτέλεση της εντολής μας, ενώ επίσης μας βοηθά να παρακολουθούμε πιο πειθαρχημένα τις τιμές και τις θέσεις μας.

6. Πάντοτε θέτουμε εντολές περιορισμού ζημιών (stop loss), αλλά επιλέγουμε τις τιμές των εντολών πολύ προσεκτικά, ώστε ούτε να ενεργοποιούνται τυχαία, αλλά ούτε και να επιτρέπουν τη συσσώρευση μεγάλης ζημίας.

7. Δεν επιτρέπουμε σε ένα κέρδος να μετατραπεί σε ζημία. Αναθεωρούμε τις stop loss εντολές ανάλογα με την εξέλιξη της αγοράς. Όταν η θέση γίνει κερδοφόρα, αλλάζουμε έγκαιρα την εντολή stop loss από, π.χ., ζημία 500 ευρώ και την ανεβάζουμε στην τιμή εισόδου της στρατηγικής μας ώστε να «κλειδώσουμε» σε κέρδη.

Πώς μπορώ να μάθω περισσότερα για τα παράγωγα

- Να παρακολουθήσω τα δωρεάν εισαγωγικά σεμινάρια, τα οποία απευθύνονται σε επενδυτές παραγώγων οι οποίοι κάνουν τα πρώτα τους βήματα στην Αγορά Παραγώγων   (πληροφορίες στο τηλέφωνο 210- 33.70.908).

- Να προμηθευτώ το εκπαιδευτικό πακέτο «introductory kit», στο οποίο συγκεντρώνονται αναλυτικές εκδόσεις (π.χ. συνοπτικές παρουσιάσεις προϊόντων), εκπαιδευτικό     CD-ROM με τον οδηγό πλοήγησής του, βιντεοκασέτα που παρουσιάζει τη λειτουργία της αγοράς και των προϊόντων της κ.λπ.

- Να παρακολουθήσω τις δωρεάν παρουσιάσεις που γίνονται στο πλαίσιο συνεδρίων όπως το Derivatives Forum και απευθύνονται σε επενδυτές παραγώγων.

- Να παρακολουθήσω τα σεμινάρια πιστοποίησης από τη Μονάδα Εκπαίδευσης του Χ.Α., για πιστοποίηση σε παράγωγα (πληροφορίες στα τηλέφωνα 210-33.70.900 και 905).

- Να επισκεφθώ την ιστοσελίδα της Αγοράς Παραγώγων και να πλοηγηθώ στις επιμέρους σελίδες όπως «Πληροφορίες για επενδυτές».

- Να μελετήσω τις εκδόσεις και τα φυλλάδια που παρέχει η Αγορά Παραγώγων και αναφέρονται στις χρήσεις όλων των παραγώγων προϊόντων, στη λειτουργία της αγοράς,   καθώς και σε χρήσιμες, πρακτικές πληροφορίες για τους επενδυτές (π.χ. τον «οδηγό του καλού επενδυτή»).

- Να παρακολουθώ καθημερινά την κίνηση των παραγώγων από την ιστοσελίδα της Αγοράς Παραγώγων.