Τι είναι η μετοχή

Όταν κάποιος αγοράζει μετοχές γίνεται αυτομάτως συνιδιοκτήτης της εταιρείας στην οποία ανήκουν οι τίτλοι που αγόρασε. Η κυριότητα μιας επιχείρησης υποδιαιρείται, συχνά, σε πολλά εκατομμύρια τεμάχια. Κάθε τεμάχιο αποκαλείται μετοχή.

Τι είναι η μετοχή;

Όταν κάποιος αγοράζει μετοχές γίνεται αυτομάτως συνιδιοκτήτης της εταιρείας στην οποία ανήκουν οι τίτλοι που αγόρασε. Η κυριότητα μιας επιχείρησης υποδιαιρείται, συχνά, σε πολλά εκατομμύρια τεμάχια. Κάθε τεμάχιο αποκαλείται μετοχή. Είναι γεγονός πως τα διοικητικά στελέχη της εταιρείας ενδέχεται να συμπεριφέρονται σαν να τους ανήκει η επιχείρηση. Στην πραγματικότητα όμως, και από νομικής πλευράς, η εταιρεία ανήκει στους μετόχους και ελέγχεται από αυτούς. Τα διοικητικά στελέχη μιας επιχείρησης - συμπεριλαμβανομένου και του προέδρου του διοικητικού συμβουλίου - τοποθετούνται από τους μετόχους για να διοικούν την εταιρεία για λογαριασμό των τελευταίων, όμως.

Υπό αυτό το πρίσμα, τα διοικητικά στελέχη δεν διαφέρουν από τον εργάτη ή από τη λογίστρια της επιχείρησης. Βέβαια, οι διοικούντες μπορούν κάλλιστα να είναι και οι ίδιοι μέτοχοι – γεγονός που συναντάμε και στην πλειονότητα των περιπτώσεων – είναι όμως υπόλογοι σε όλους τους συνιδιοκτήτες της εταιρίας.

Συχνά, και όχι σε όλες τις περιπτώσεις, οι μετοχές «δημιουργούνται» με  αντάλλαγμα μετρητά. Όταν μια εταιρεία ιδρύεται – και συχνά καθώς εξελίσσεται και αναπτύσσεται – είθισται να χρειάζεται κεφάλαια. Η μετοχή που λαμβάνει ο επενδυτής αντιπροσωπεύει την οικονομική υποστήριξη που έχει προσφέρει στην εταιρεία. Η διάρκεια ζωής των μετοχών, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στη χρονική στιγμή εκείνη που πραγματοποιείται η ανταλλαγή κεφαλαίων και μόνο για εκείνους που προσφέρουν τα κεφάλαια προς εκείνους που τα χρειάζονται.

Από τη στιγμή που «δημιουργηθούν» οι μετοχές αγοράζονται και πωλούνται μεταξύ των επενδυτών στη «Δευτερογενή αγορά», δηλαδή στο Χρηματιστήριο.

Η Δευτερογενής αγορά υφίσταται προκειμένου να δίνει στους επενδυτές τη δυνατότητα να εξαργυρώνουν την επένδυσή τους χωρίς να χρειάζεται να ρευστοποιηθεί η εταιρία. Εξάλλου, η δευτερογενής αγορά είναι αυτή που προσελκύει το μεγαλύτερο επενδυτικό ενδιαφέρον και όπου πραγματοποιούνται οι περισσότερες συναλλαγές.

Γιατί υπάρχουν οι μετοχές

Οι μετοχές υφίστανται ώστε να καθορίζουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς μιας επιχείρησης. Επίσης, διευκολύνουν την άντληση κεφαλαίων ώστε να μπορέσει μια εταιρία να κατασκευάσει νέες εγκαταστάσεις, να εμπλουτίσει την γκάμα των υπηρεσιών της, ή να προσλάβει περισσότερο προσωπικό, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ευημερία της χώρας. Επίσης, οι μετοχές προσφέρουν στους επενδυτές τη δυνατότητα να κερδίσουν χρήματα.

Το Χρηματιστήριο δεν είναι απομονωμένο από την καθημερινότητα, συνυπάρχει μαζί της.

Μεγάλος αριθμός ανθρώπων έχει πολύ στενή και κοντινή σχέση με το Χρηματιστήριο. Ασχέτως εάν δεν το συνειδητοποιεί. Ακόμη και μέσω των ιδιωτικών συνταξιοδοτικών συμβολαίων (είτε σε ατομικό είτε σε εταιρικό επίπεδο) εκατομμύρια άνθρωποι επενδύουν στα χρηματιστήρια ανά τον κόσμο. Ακόμα περισσότεροι συμμετέχουν μέσω ασφαλιστικών συμβολαίων συνδεμένα με ασφάλειες ζωής, μεγάλο μέρος της υποστήριξης των οποίων προέρχεται από μετοχές.

Στο εξωτερικό κυρίως υπάρχουν περίπου 20 εκατομμύρια διαφορετικά προγράμματα συνταξιοδότησης– είτε προσωπικά, είτε εταιρικά. Κάποιος μπορεί να συμμετέχει σε ένα ή και σε περισσότερα προγράμματα, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που είναι έμμεσοι μέτοχοι είναι τεράστιος.

Συγκεκριμένα, περίπου 10 με 15 εκατομμύρια άνθρωποι κατέχουν μετοχές άμεσα στη Βρετανία, κυρίως λόγω των προγραμμάτων ιδιωτικοποίησης εταιρειών κοινής ωφέλειας όπως η British Telecommunications και η British Gas. Από την άλλη, μόνο τα 2 εκατομμύρια είναι ενεργοί επενδυτές.  Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία (Φεβρουάριος 2005) της έρευνας Axia Numbers που διενεργεί κάθε μήνα το Κεντρικό Αποθετήριο Αξιών, ο συνολικός αριθμός μερίδων των επενδυτών πλησιάζει τα 2,3 εκατομμύρια.

Φυσικά από τις μερίδες αυτές δεν είναι όλες διαρκώς ενεργές. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Ιανουάριο του 2005, μία τουλάχιστον πράξη έκαναν οι 88.826 μερίδες.   Μεταξύ των επενδυτών το 47,51% έχει μία μόνο μετοχή στο χαρτοφυλάκιο της, ακολουθούν σε ποσοστό 47,51% οι επενδυτές με 2-5 μετοχές στο χαρτοφυλάκιό τους, ενώ στο 10,79% ανέρχεται το ποσοστό αυτών που έχουν 6-10 μετοχές στο χαρτοφυλάκιό τους και στο 7,02% αυτών που το χαρτοφυλάκιό τους αποτελείται από περισσότερες των 10 μετοχών.

Νέα Εγγραφές

Όταν μια εταιρία μπαίνει στο Χρηματιστήριο, λέμε ότι «εισάγεται». Η εισαγωγή της πραγματοποιείται με Δημόσια Εγγραφή, ενώ για τις μετοχές της υπάρχει συγκεκριμένη ονομαστική αξία. Σε ό,τι αφορά τα κεφάλαια που αντλεί μια επιχείρηση από τη Δημόσια Εγγραφή και την είσοδό της στο χρηματιστήριο, αλλά κατευθύνονται συνήθως για την ανάπτυξη της.

Έκδοση δικαιωμάτων

Εάν μια εταιρεία επιθυμεί να αντλήσει κεφάλαια ενώ είναι ήδη εισηγμένη στο χρηματιστήριο, μπορεί να το πραγματοποιήσει μέσω της Αύξησης Μετοχικού της Κεφαλαίου. Σε αυτή την περίπτωση, οι επενδυτές εκείνοι που είναι ήδη μέτοχοι της εταιρίας έχουν το «δικαίωμα» να διατηρήσουν το ποσοστό της συμμετοχής τους, λαμβάνοντας μέρος στην Αύξηση.

Σε αντίθετη περίπτωση, μπορούν να μην εξασκήσουν το δικαίωμα. Τα «δικαιώματα» διαπραγματεύονται ξεχωριστά από τις μετοχές και η τιμή τους καθορίζεται συνήθως με βάση τη διαφορά της τιμής που διαπραγματεύεται η μετοχή της εταιρίας στο χρηματιστήριο και της τιμής διάθεσης της μετοχής που εκδίδει η εταιρία με την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου.

Δωρεάν Μετοχές

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εταιρίες αποφασίζουν να μειώσουν την ονομαστική αξία της μετοχής, εκδίδοντας παράλληλα νέες μετοχές. Σε αυτήν την περίπτωση οι μέτοχοι βρίσκονται με περισσότερες μετοχές στην κατοχή τους χωρίς, όμως, να διαφοροποιείται η αποτίμηση της εταιρίας. Ο λόγος που πραγματοποιούνται παρόμοιες κινήσεις  έχει να κάνει με την εικασία ότι όταν οι μετοχές είναι πιο φθηνές, είναι περισσότερο εύκολο να πουληθούν, αλλά και να αγορασθούν.

Με άλλα λόγια η χαμηλή τιμή μιας μετοχής συμβάλλει στην εμπορευσιμότητα και στη ρευστότητά της.

Ανοικτές προσφορές και επιλεκτικές τοποθετήσεις ("placings")

Kατά τη διάρκεια της έκδοσης μετοχών, οι μετοχές μιας επιχείρησης προσφέρονται σε οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να τις αγοράσει. Μερικές φορές όμως, οι μετοχές προσφέρονται μόνο σε επιλεγμένους επενδυτές και σε θεσμικούς οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν μεγαλύτερα τιμήματα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως «placing” ή "placements" (τοποθέτηση) και προτιμάται συνήθως από μεγάλες εταιρίες, καθώς αποτελεί μια διαδικασία που μπορεί να ολοκληρωθεί με χαμηλότερο κόστος, ενώ και το αποτέλεσμά της είναι περισσότερο εξασφαλισμένο.

Ορισμένοι ιδιώτες επενδυτές μπορεί να ενοχληθούν από τέτοιες κινήσεις, καθώς – στην πλειονότητα των περιπτώσεων – οι μικροεπενδυτές εξαιρούνται και ως εκ τούτου δεν συμμετέχουν σε τυχόν «κέρδη» που δύναται να προκύψουν από τη συγκεκριμένη διαδικασία.

Υπάρχουν ωστόσο κανόνες οι οποίοι ισχύουν όταν μια επιχείρηση περνάει το κατώφλι του χρηματιστηρίου. Το οικονομικό μέγεθος της προσφοράς αποτελεί σίγουρα έναν καθοριστικό παράγοντα, αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι καταστάσεις δεν διαφοροποιηθούν στο μέλλον.

Ορισμένοι αμερικανικοί δικτυακοί τόποι προσφέρουν στους ιδιώτες επενδυτές τα ίδια προνόμια που παρέχουν στους θεσμικούς. Κατά τη διάρκεια εισόδου της στο χρηματιστήριο στις αρχές του 2000 η βρετανική εταιρία πληροφορικής, Interactive Investor International («III»), προσέφερε στους επενδυτές οι οποίοι δήλωσαν την πρόθεσή τους να συμμετέχουν στη διαδικασία εισαγωγής μέσω της ιστοσελίδας, προτεραιότητα έναντι των θεσμικών επενδυτών της Βρετανίας.

Η ζήτηση που παρουσιάζεται από μικροεπενδυτές για συμμετοχή στις νέες εγγραφές μπορεί εν κατακλείδι να υπονοεί ότι σταδιακά θα αναπτυχθούν και νέες μέθοδοι εισαγωγής.

Τύποι μετοχών

Όλες οι μετοχές έχουν τα ίδια δικαιώματα, αν και υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μετοχών οι οποίες αντιπροσωπεύουν διαφορετικά δικαιώματα. Με άλλα λόγια, οι μετοχές που διαφοροποιούνται είναι οι «προνομιούχες». Οι περισσότερες μετοχές που εκδίδει, όμως, η πλειονότητα των επιχειρήσεων είναι οι «κοινές».

Η κοινή μετοχή είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος μετοχής και περιλαμβάνει όλα τα βασικά δικαιώματα ενός μετόχου, όπως δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη, στην έκδοση νέων μετοχών, στο προϊόν της εκκαθάρισης, καθώς και δικαίωμα ψήφου στη Γενική Συνέλευση της εταιρείας και συμμετοχής στη διαχείρισή της. Η προνομιούχος μετοχή προσφέρει απλά ένα προβάδισμα έναντι των κατόχων κοινών μετοχών, στη λήψη μερίσματος και στη λήψη του προϊόντος της εκκαθάρισης σε περίπτωση διάλυσης της επιχείρησης, αλλά συνήθως στερείται του δικαιώματος ψήφου και συμμετοχής στη διαχείριση της επιχείρησης.

Ονομαστική αξία

Όταν οι μετοχές δημιουργούνται έχουν μια συγκεκριμένη ονομαστική αξία, η οποία δεν είναι συγκεκριμένη. Θα μπορούσε να είναι 0,005 ευρώ, 0,6 ευρώ ή ακόμα και 1 ευρώ. Η συγκεκριμένη αξία αποδίδεται για καθαρά νομικούς και λογιστικούς λόγους και δεν συσχετίζεται καθόλου με τη χρηματιστηριακή αξία – την πραγματική αξία της μετοχής, της τιμής δηλαδή που καταβάλει κάποιος όταν αγοράζει ή πουλάει μια μετοχή μέσω του χρηματιστηρίου.

Ημερήσια διακύμανση τιμών μετοχών

Η ημερήσια διακύμανση των τιμών των μετοχών καθορίζεται με απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Αυτή τη στιγμή, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης η τιμή μιας μετοχής που τελεί υπό συνεχή διαπραγμάτευση (ΑΓΟΡΑ Α και ΝΕ.Χ.Α.) έχει κλιμακούμενο μέγιστο όριο ημερήσιας διακύμανσης. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι το πρώτο όριο είναι +/-12% από τη τιμή κλεισίματος της αμέσως προηγούμενης συνεδρίασης, σημείο στο οποίο παραμένει η μετοχή για 15 λεπτά της ώρας εφόσον δεν υπάρξει καλύτερη τιμή αγοράς /πώλησης αντίστοιχα.

Μόλις περάσει το χρονικό αυτό διάστημα, το όριο ημερήσιας διακύμανσης επεκτείνεται στο +/-18% αντίστοιχα. Όσον αφορά τη τιμή μιας μετοχής που τελεί υπό στιγμιαία διαπραγμάτευση (ΑΓΟΡΑ Β & Γ - διαδικασία διαπραγμάτευσης call auctions) δεν μπορεί να αποκλίνει περισσότερο από +/-12% από τη τιμή κλεισίματος της αμέσως προηγούμενης συνεδρίασης. Το μέγιστο επιτρεπόμενο όριο ανόδου κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης (+12% ή +18% ανάλογα) αποκαλείται limit up και το μέγιστο επιτρεπόμενο όριο πτώσης (-12% ή -18% ανάλογα) αποκαλείται limit down.

Κατά την εισαγωγή μιας νέας εταιρείας τις τρεις πρώτες ημέρες διαπραγμάτευσης δεν υπάρχει όριο διακύμανσης της τιμής της μετοχής της. Επίσης, δεν υπάρχει όριο διακύμανσης στην τιμή διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων, για όλη την περίοδο διαπραγμάτευσής τους.